วสฺสาวาสิกนฺติ วสฺสาวาสานํ ทาตพฺพํ จีวรํฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ วิหาเรฯ เยสํ ปาปิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ วิหาเรติ วุฏฺฐิตคามวิหาเรฯ อุปนิกฺขิตฺตกํ ภณฺฑนฺติ สมฺพนฺโธฯ อิธาติ ภิกฺขุโน นิวาสฏฺฐาเนฯ ยํ จีวราทิเวภงฺคิยภณฺฑํ อตฺถิ, ตนฺติ โยชนาฯ ตตฺเถวาติ วุฏฺฐิตคามวิหาเร เอวฯ อิโตติ เขตฺตวตฺถุอาทิโตฯ กปฺปิยการกานํ หตฺเถติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺรุปฺปาเทปีติ ตสฺส วิหารสฺส ทินฺนเขตฺตวตฺถุอาทิโต อุปฺปาเท ปจฺจเยปิฯ ‘‘ตตฺเถว คนฺตฺวา อปโลเกตฺวา ภาเชตพฺพ’’นฺติ วจนสฺส ยุตฺติํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สงฺฆิกญฺหี’’ติอาทิฯ อนฺโตวิหาเร วาติ อนฺโตสีมาย วาฯ อุภยตฺถาติ อนฺโตสีมพหิสีม สงฺขาเตสุ ทฺวีสุ ฐาเนสุ ฐิตํ เวภงฺคิยภณฺฑนฺติ สมฺพนฺโธฯ

114. สงฺฆเภเท อนาปตฺติวสฺสจฺเฉทกถา

[202] ภินฺโนติ เอตฺถ ตปจฺจยสฺส อตีตตฺเถ อยุตฺตภาวํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ภินฺเน สงฺเฆ กรณียํ นตฺถี’’ติฯ โย ปนาติ สงฺโฆ ปนฯ อิทํ ‘‘ภิชฺชิสฺสตี’’ติปเท กตฺตา, ‘‘อาสงฺกิโต’’ติปเท กมฺมํฯ ‘‘ภิชฺชิสฺสตี’’ติ อิมินา ภินฺโนติ เอตฺถ ตปจฺจยสฺส อนาคตตฺเถ ปวตฺตภาวํ ทสฺเสติฯ ภิกฺขุนีหิ สงฺโฆ ภินฺโนติ เอตฺถ กิํ ภิกฺขุนีหิ สงฺโฆ ภินฺโนติ ทฏฺฐพฺโพติ อาห ‘‘น ภิกฺขุนีหิ สงฺโฆ ภินฺโนติ ทฏฺฐพฺโพ’’ติฯ เอตนฺติ ภิกฺขุนีหิ อภินฺนภาวํฯ เอตา ปนาติ ภิกฺขุนิโย ปนฯ ตนฺติ สงฺฆํฯ เอตนฺติ ‘‘สมฺพหุลาหิ ภิกฺขุนีหิ สงฺโฆ ภินฺโน’’ติ วจนํฯ

115. วชาทีสุ วสฺสูปคมนกถา

[203] ‘‘โคปาลกานํ นิวาสฏฺฐาน’’นฺติ อิมินา โคปาลกา คาโว วิย วเช นิวสนฺตีติ ทสฺเสติฯ

อุปกฏฺฐสทฺโท อาสนฺนปริยาโยติ อาห ‘‘อาสนฺนายา’’ติฯ ตตฺถาติ กุฏิกายํฯ อิธาติ อิมิสฺสํ กุฏิกายํฯ อวิหารตฺตา ‘‘อิธาติ’’สามญฺญวเสน วุตฺตํฯ ติกฺขตฺตุนฺติ อิทํ อุกฺกฏฺฐวเสน วุตฺตํฯ เหฏฺฐา หิ ‘‘สกิํ วา ทฺวิกฺขตฺตุํ วา ติกฺขตฺตุํ วา’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 184) วุตฺตตฺตา สกิมฺปิ วฏฺฏตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ตมฺปีติ สาลาสงฺเขเปน ฐิตสกฏมฺปิฯ ‘‘อาลโย’’ติ อิมินา ‘‘อิธ วสฺสํ อุเปมี’’ติ วจีเภโท น กาตพฺโพติ ทสฺเสติฯ อาลโยติ จ สตฺเถ ‘‘อิธ วสฺสํ วสิสฺสามี’’ติ จิตฺตสฺส อลฺลียนํฯ มคฺคปฏิปนฺเนเยว สตฺเถติ อนาทเร ภุมฺมวจนํฯ ตตฺเถวาติ สตฺเถเยวฯ สตฺโถ อติกฺกมตีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถาติ ปตฺถิตฏฺฐาเนฯ วิปฺปกิรตีติ วิสุํ วิสุํ คจฺฉติ ฯ สเจ อคามเก ฐาเน วิปฺปกิรติ, ปุริมํ คามํ สนฺนิวตฺติตพฺพํฯ น อญฺญคามํ คนฺตพฺพํฯ ตโตติ คามโตฯ

อุปคนฺตพฺพนฺติ ‘‘อิธ วสฺสํ อุเปมี’’ติ ติกฺขตฺตุํ วตฺวา อุปคนฺตพฺพํฯ ตตฺเถวาติ สมุทฺเทเยวฯ กูลนฺติ ตีรํฯ ตญฺหิ กุลติ อุทกํ อาวรตีติ กูลนฺติ วุจฺจติฯ อยญฺจาติ นาวายํ วสฺสูปคมนภิกฺขุฯ อนุตีรเมวาติ อนุกฺกเมน, อนุสาเรน วา ตีรเมวฯ อญฺญตฺถาติ ปฐมลทฺธคามโต อญฺญสฺมิํ ฐาเนฯ ตตฺเถวาติ ปฐมลทฺธคาเมเยวฯ

อิตีติอาทิ นิคมนํฯ ปวาเรตุญฺจ ลภตีติ เอตฺถ จสทฺโท วากฺยสมฺปิณฺฑนตฺโถฯ ปุริเมสุ จ ปนาติ เอตฺถ จสทฺโท พฺยติเรกตฺโถ, ปนสทฺโท วิเสสตฺถโชตโกฯ อนาปตฺติ โหตีติ อนาปตฺติมตฺตเมว โหติฯ

116. วสฺสํ อนุปคนฺตพฺพฏฺฐานกถา

[204] รุกฺขสุสีเรเยวาติ รุกฺขสฺส วิวเร เอวฯ วิวรญฺหิ สุ สํ อิรติ คจฺฉตีติ สุสีโรติ วุจฺจติฯ ปทรจฺฉทนนฺติ ผลเกหิ ฉาทิตํฯ ปวิสนทฺวารนฺติ ปวิสนนิกฺขมนทฺวารํฯ ปวิสนญฺจ นิกฺขมนญฺจ ปวิสนนฺติ วิรูเปกเสเสน กาตพฺพํฯ ขาณุมตฺถเกติ ขาณุโน อุปริฯ วิฏภีติ วิฏํ อญฺญมญฺญเวธนํ อปติ คจฺฉตีติ วิฏโป, ปการสฺส ภการํ, อิตฺถิลิงฺคโชตกอีปจฺจยญฺจ กตฺวา วิฏภีติ วุจฺจติฯ ตตฺถาติ อฏฺฏเกฯ ยสฺสาติ ภิกฺขุโน, นตฺถีติ สมฺพนฺโธฯ ปญฺจนฺนํ ฉทนานนฺติ ติณปณฺณอิฏฺฐกาสิลาสุธาสงฺขาตานํ (จูฬว. 303) ปญฺจนฺนํ ฉทนานํฯ อิทญฺจ เยภุยฺยวเสน วุตฺตํ ปทรจฺฉทนาทีนมฺปิ คหิตตฺตาฯ ทฺวารพนฺธนนฺติ ทฺวาเรน พนฺธิตพฺพํฯ ฉวกุฏิกาติ ฉวานํ สยนฏฺฐาเน สุสาเน กตา กุฏิกา ฉวกุฏิกาติ วุจฺจติฯ ฏงฺกิตมญฺจาทีติอาทิสทฺเทน ฏงฺกิตปีฐํ สงฺคณฺหาติฯ ตตฺถาติ ฉวกุฏิยํฯ อญฺญํ กุฏิกนฺติ ฉวกุฏิโต อญฺญํ กุฏิกํฯ อาวรณนฺติ ภิตฺติํฯ ทฺวารนฺติ ปวิสนนิกฺขมนทฺวารํฯ ฉตฺตกุฏิกา นาเมสาติ เอสา ฉตฺเตน กตา กุฏิกา นามฯ มหนฺเตน กปลฺเลน กุฏิกํ กตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ

117. อธมฺมิกกติกากถา

[205] อญฺญาปีติ ‘‘อนฺตราวสฺสํ น ปพฺพาเชตพฺพ’’นฺติ กติกาย อญฺญาปิฯ กติกา โหตีติ สมฺพนฺโธฯ ตสฺสาติ อธมฺมิกกติกายฯ วุตฺตนฺติ จตุตฺถปาราชิกวณฺณนายํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.226) วุตฺตํฯ

118. ปฏิสฺสวทุกฺกฏาปตฺติกถา

[207] ปฏิสฺสเว อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ เอตฺถ กิํ วสฺสาวาสปฏิสฺสุเตเยว ทุกฺกฏาปตฺติ โหตีติ อาห ‘‘น เกวล’’นฺติอาทิฯ เอตสฺเสวาติ วสฺสาวาสสฺเสวฯ เอวมาทินาปีติ ปิสทฺโท ‘‘ปฏิสฺสเว’’ติ เอตฺถ โยเชตพฺโพฯ ‘‘ปฏิสฺสเวปี’’ติ หิ อตฺโถฯ ตสฺส ตสฺสาติ กมฺมสฺสฯ ตญฺจ โขติ ตญฺจ ทุกฺกฏํ วิสํวาทนปจฺจยา โหตีติ โยชนาฯ ปฐมมฺปีติ ปิสทฺโท ‘‘ปจฺฉาปี’’ติ ปทํ สมฺปิณฺเฑติฯ ปฐมมฺปิ หิ ปาจิตฺติยํ, ปจฺฉาปิ ทุกฺกฏนฺติ อตฺโถฯ

โส ตทเหว อกรณีโยติอาทีสุ เอวํ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ ปุริมิกา จ น ปญฺญายตีติ เอตฺถ ปุเร ภวา ปุริมา, สา เอว ปุริมิกา, ปาฏิปทติถีฯ นานาสีมาย ทฺวีสุ อาวาเสสุ วสฺสํ อุปคจฺฉนฺตสฺส ทุติเย ‘‘วสิสฺสามี’’ติ ปฐมาวาสสฺส อุปจารโต นิกฺขนฺตมตฺเต ปฐมเสนาสนคฺคาหสฺส ปสฺสมฺภนํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ปุริมิกา จ น ปญฺญายตี’’ติฯ อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวาติ วสฺสํ อุปคมนวิหาเร อรุณํ อนุฏฺฐาเปตฺวาฯ ตทเหวาติ ตสฺมิํ วสฺสูปคมนอหนิ เอว, ปกฺกนฺตสฺสาปีติ สมฺพนฺโธฯ ปิสทฺทสฺส ครหตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โก ปน วาโท’’ติอาทิฯ อาลโยติ จิตฺตสฺส อลฺลียนํฯ อสติยาติ สติปมุฏฺเฐนฯ วสฺสํ น อุเปตีติ ‘‘อิมสฺมิํ วิหาเร อิมํ เตมาสํ วสฺสํ อุเปมี’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 184) วจีเภทํ กตฺวา วสฺสํ น อุเปติฯ